متن پادکست اربعین به اختصار

+ سلام

” به اختصار” جایی است که در مورد گزارش‌‌های گروه بررسی‌های راهبردی میراث صحبت می‌کنیم. موضوع گفت و گوی این قسمت ما، بررسی گزارش‌‌های آسیب شناسی اربعین و ارائه‌ی راهکار‌های پیش روی آن است. مهمان این قسمت از برنامه‌ی ما، آقای‌امیر هاشمی مقدم هستند. پژوهشگر گزارش اربعین. من علیرضا رحمانی هستم، مدیر پژوهش گروه بررسی‌های راهبردی میراث، با ما همراه باشید.

+ خب عرض سلام و ادب خدمت آقای دکتر هاشمی مقدم خیلی ممنون هستم از این که این وقت را در اختیار ما قرار داده‌اید. در خصوص پروژه‌ی اربعین سوال خود را از این جا شروع می‌کنم که اساساً چرا این پژوهش انجام شده است و اهمیت آن در چه بود که این چنین پژوهشی انجام شود و با توجه به این که در موضوع اربعین تا اکنون پژوهش‌های  زیادی انجام شده است، وجه تمایز این پژوهش با سایر کار‌هایی که در این زمینه تا اکنون انجام شده است در چیست؟

– درود و سلام خدمت شما و شنوندگان من هم خیلی سپاسگزارم از این فرصتی که در اختیار من قرار داده‌اید تا بتوانم توضیحاتی را در مورد این کار پژوهشی ارائه کنم تا چنان چه شنوندگان علاقه‌مند بودند پس از شنیدن این گفت و گو به گزارش اصلی مراجعه کنند. خب در پاسخ به این پرسش ابتدایی شما اشاره کنم که مراسم اربعین که هر ساله برگزار می‌شود جمعیت میلیونی در حدود بیست و پنج میلیون و گاهی تا نزدیک سی میلیون نفر در آن شرکت می‌کنند. بخش قابل توجهی از آن یعنی بیش از سه میلیون نفر از شرکت کنندگان آن زائرین ایرانی هستند.

این این حجم گسترده‌ی زائر که در یک مراسم به این وسعت شرکت می‌کنند در جهان بی‌‌نظیر است و کارکرد‌های بسیار مثبت آن برای هر دو کشور، برای جهان تشیع  و برای زائرین دارد‌اما در کنار آن خیلی طبیعی است که وقتی ما با چنین جمعیت گسترده‌‌ای رو به رو باشیم پیامد‌های ناخواسته و منفی‌ای هم پیش می‌آید. تا هم اکنون آن چیزی که بیش‌ترتولید شده است به ویژه در ادبیات رسمی و در رسانه‌‌ها و در سخنان مسئولین، کارکرد‌های مثبت این مراسم بوده است و کم‌تر می‌توان گفت به پیامد‌های منفی آن پرداخت شده است. البته ما چند کار پژوهشی هم داریم چند تا مقاله هم در واقع می‌توان گفت داریم که تعداد آن‌ها به تعداد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد.

که مشخصا به مسائل آسیب‌‌های مراسم اربعین پرداخته باشند. خب شما اشاره کردید که تفاوت کار ما با آن‌ها در چیست؟ می‌شود گفت که بدون اغراق و بدون این که بخواهم تعریف کنم از این کار و ضمن احترام به کار‌های پیشین، کاری که ما  انجام داده‌‌‌ایم جامعیت گسترده‌‌تری دارد و تقریبا هم همه‌ی کار‌های پیشین که در این حوزه انجام شده است را دیده‌‌ایم و از آن‌ها استفاده کرده‌‌ایم و هم ابعاد تازه‌‌ای به آن کار‌ها افزوده‌ایم. مثلاً فرض بفرمایید که به کار‌های پیشین عموماً نگاه نخبگانی بود یعنی نویسنده‌امده است از دریچه‌ی نگاه خود یک سری آسیب‌ها را بیان کرده است،‌اما ما در کار خود‌امده‌‌ایم نه تنها از نگاه آن نویسندگان و نخبگان مرتبط با اربعین، بلکه از نگاه مردم عادی هم این پدیده را بررسی کرده‌‌‌ایم و بعد به یک جمع‌بندی  در دسته‌ بندی این موضوعات رسیده‌‌ایم.

+ خیلی ممنون هستم، در خصوص روش انجام کار هم می‌خواستم از شما سوال بپرسم که خب توضیح فرمودید. اگر بخواهم جمع‌بندی داشته باشم تقریباً می‌توان گفت که به سه روش شما گردآوری داده‌‌ها را در این پژوهش انجام داده‌اید. یکی مطالعه اسنادی بوده است از پژوهش‌های گذشته، یکی در واقع مصاحبه‌‌های شما بوده است و یکی هم مشاهده مشارکتی که خودتان به صورت مستقل داشته‌اید و یکی از ویژگی‌‌هایی که باعث تمایز این کار می‌شود تمرکز بر گروهی از مصاحبه شوندگان است که به نحوی مخالف برگزاری اربعین، مراسم اربعین به سبک و سیاق فعلی اش بودند. آیا این تلقی من درست است؟

–  در پاسخ به پرسش نخست شما، من به نوعی به روش انجام این پژوهش هم اشاره کرده بودم. ولی دوباره اینجا اجمالاً توضیح می‌دهم که ما در این پژوهش از هر دو گروه و ‌روش‌های پژوهش‌های اسنادی و میدانی استفاده کرده‌‌‌ایم. در بخش اسنادی، ما سفرنامه‌‌ها را بررسی کرده‌ایم، کار‌های پژوهشی در مورد آسیب‌‌شناسی اربعین اجرا شده بود پیش از این، آن‌ها را بررسی کرده‌ایم، گزارش‌های رسانه‌ها را بررسی کرده‌ایم، در مورد اربعین همه این‌‌ها را به نوعی مرور کردیم و از آن‌ها استفاده کرده‌ایم. در بخش میدانی یکی مشاهده مشارکتی خود من بود که در اربعین شرکت کرده بودم در پیاده‌ روی و خیلی از مسائل را از نزدیک لمس کرده‌ام و حس کرده‌ام و یکی هم گفت و گو‌ها و مصاحبه‌های نیمه ساختار‌مند و عمیقی بود که با سه گروه از افراد انجام داده‌ام. یکی کارشناسان مرتبط با بحث اربعین بود. کسانی که به طور مثال نویسنده بودند و پیش از آن در مورد این موضوع اربعین مقاله و کتاب نوشته بودند، سخنرانی کرده بودند یا به هر ترتیب آشنا بودند یا مثلاً فرض بفرمایید که دست‌اندرکار بودند به نوعی در برگزاری این مراسم؛ یکی شهروندان موافق بود که عموماً کسانی را شامل می‌شد که یا خودشان به این مراسم پیاده‌ روی رفته بودند یا اگر نرفته بودند هم موافق برگزاری آن بودند و یکی هم منتقدان این مراسم بودند که یا می‌گفتند که اصلا به طور کلی برگزاری اربعین کار درستی نیست یا شیوه‌‌ی مثلاً مشارکت ایران در آن درست نیست یا نه به شیوه برگزار این مراسم انتقاد داشتند به هر حال این‌‌ها می‌توان گفت سر یک طیف بودند که از موافق کامل تا مخالف کامل را در بر می‌گرفت.

+ سوال بعدی من در خصوص یافته‌‌های این پژوهش است این که مهم‌ترین آسیب‌‌هایی که در این پژوهش احساس شده است اگر بخواهیم محور‌های موضوعی اش را به اختصار بگوییم شامل چه مواردی می‌شود؟

– ما مجموعا هفت دسته از آسیب‌ها و مسائل را در این پژوهش شناسایی کرده‌‌ایم. یکی مسائل مدیریتی و دولتی بود یکی مسائل فرهنگی و اجتماعی بود یکی مسائل محیط زیستی بود یکی مسائل اقتصادی بود یکی مسائل سیاسی و بین المللی بود یکی هم مسائل گردشگری بود. این‌‌ها مهم‌ترین مسائلی بود که یعنی دسته‌بندی‌هایی بود که ما در این پژوهش به دست آورده‌‌ایم.

+ در بین این محور‌های موضوع اصلی فرمودید فکر می‌کنید که کدام یکی از این محور‌ها در حیطه‌ی این مسائل بیش‌ترین وزن را داشته باشد و حل آن نسبت به سایر مسائلی که مطرح شد در اولویت باشد؟

– مهم‌ترین آسیب‌‌ها شاید بهتر باشد بگویم که از نگاه چه کسی؟ شاید برای هر گروه از مخاطبین یک گروه، یک بخش یا یک دسته از آسیب‌‌ها مهم‌تر باشد برای نمونه برای دست‌اندرکاران نهاد‌های دولتی که در برگزاری مراسم نقش دارند خب طبیعتاً مسائل دولتی و مدیریتی مهم‌تر است برای زائرینی که شرکت می‌کنند مسائل فرهنگی و تفاوت‌‌های فرهنگی خیلی مهم‌تر است بستگی دارد به این که کدام از چه زاویه‌‌ای به این مسائل آسیب‌‌ها نگاه کنیم.

+ بسیار عالی در خصوص راهکار‌هایی که در گزارش به آن‌ها اشاره شده است مهم‌ترین محور‌های راهکارها چه مواردی هستند؟

–  ما در پایان این گزارش برای هر گروه از این آسیب‌‌های هفت گانه راهکار جداگانه‌ای بیان کرده‌‌ایم و تلاش کرده‌‌ایم راهکار‌ها عملیاتی باشند یعنی فراتر از چه بگویم چگونه بگویم مثلاً نقد‌های روشنفکرانه و راهکار‌های غیرعملیاتی تلاش کرده‌‌ایم راهکارهایی بگوییم که خب بیش‌تر قابلیت عملیاتی شدن داشته باشند. برای هر گروه‌ اما بعد از ارائه‌ی راهکار به این شکل، یک دسته‌بندی دیگر از راهکار‌ها ارائه داده‌‌ایم که گفته‌‌ایم راهکار‌ها یک بخش‌اش می‌شود گفت مدیریتی است و مربوط می‌شود به برگزارکنندگان این مراسم، یک بخشی‌اش هم مربوط می‌شود به مشارکت‌کنندگان که این مشارکت‌کنندگان می‌توانند مردم باشند می‌توانند رسانه‌هایی باشند که اخبار اربعین را بیش‌تر پوشش می‌دهند، روحانیونی باشند که اثرگذارند و به زائران اربعین یا مثلاً موکب‌دارانی‌اند که به نوعی سر و کار بیش‌تری دارند با زائرین در این دو دسته فکر کرده‌‌ایم که بشود همه‌ی راهکار‌ها را به نوعی گنجاند.

+ به عنوان سوال آخرم اگر بخواهم مطرح کنم که خواندن این گزارش را به چه گروهی بیش از همه توصیه می‌کنید و فکر می‌کنید مخاطبین اصلی این گزارش چه کسانی باید باشند؟

– مطالعه این گزارش را به عنوان نویسنده شاید اگر بخواهم بگویم به همه توصیه می‌کنم یعنی همه‌ی کسانی که با مراسم اربعین سر و کار دارند. این خاصیت هر نویسنده‌‌ای است که دوست دارد کارش را افراد بیش‌تری بخوانند‌ اما مشخصا به مسئولین نهاد‌های دولتی که در اجرای این مراسم نقش دارند پیشنهاد می‌کنم این گزارش را بخوانند تا ببینند که این آسیب‌‌ها و مسائل مدیریتی و دولتی در کدام بخش‌‌ها است و چگونه می‌توان کاهش داد؛ به موکب‌داران پیشنهاد می‌کنم بخش‌‌هایی را بخوانند تا مثلاً فرض بفرمایید آسیب‌‌های محیط زیستی که به نظر من هیچ کسی بهتر از موکب‌داران نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد مثلاً آلودگی‌‌های محیط زیستی که به وجود می‌آید که خوب آن‌ها را بدانند یا فرض بفرمایید برخی از موکب‌داران تفاوت‌‌های فرهنگی که میان زائر ایرانی و میزبان عراقی هست را اگر این گزارش را بخوانند بهتر می‌توانند درک کنند. خود زائرین درباره‌ی این تفاوت‌‌های فرهنگی لازم است بخشی که درباره تفاوت‌‌های فرهنگی مفصل پرداخته‌‌‌ایم بیش از ده تفاوت فرهنگی بین زائر ایرانی و میزبان عراقی ممکن است وجود داشته باشد یعنی وجود دارد که گاهی اوقات باعث یک جور تفریق و شکاف و جدایی می‌شود بین این‌‌ها، خوب این گزارش می‌تواند خواندنش برای این گروه از افراد سودمند باشد. به طور کلی برای همه‌ی کسانی که با اربعین مرتبط هستند این گزارش به نظر من سودمند خواهد بود.

+ خیلی تشکر می‌کنم از شما ‌امیدوارم که این گزارش بتواند بخشی از مشکلاتی که در این زمینه تا الان وجود داشته است را حل کند و مفید و مثمر ثمر بوده باشد.

– من هم دوباره سپاسگزاری می‌کنم از این وقتی که در اختیار من قرار دادید و ‌امیدوارم برای مخاطبان و شنوندگان سودمند بوده باشد.

+  خیلی متشکرم خدانگهدارتان.

لطفا نظر خود را درباره این پست بنویسید.